ESJP XVII i XVIII wieku

Notowanie w słownikach

Słowniki notują

Formy gramatyczne

bezokolicznik

bić

czas teraźniejszy

lp	1. os.	biję
	2. os.	bijesz
	3. os.	bije
lm	1. os.	bijemy
		bijem
	2. os.	bijecie
	3. os.	biją

czas przeszły

lp	m	1. os.	biłem
			biłem
			ja bił
		2. os.	biłeś
		3. os.	bił
	n	3. os.	biło
lm	mos	3. os.	bili

tryb rozkazujący

2. os.

bijcie

nieosobowy czas przeszły

bito

Znaczenia

1. »zadawać razy, ciosy, smagać, chłostać; karać«

Rekcja: co || w co || (na) kogo; (czym)

– Chineńczykowie/ śmieią się [...] z Bogow swoich [...] rzucaią przed nimi losy swe a iesli im lubo nie padaią tedy onym mizernym bożkom złorzeczą i kiymi ich biią. BotŁęczRel IV 134.
– Pamiętam zem bestye bił/ ale nie niewiasty. SpInZąbMłot 104.
– Ona go/ on jej, [wierni małżonkowie] wzajem się bronili. Ona obrony swey nie daiąc głowie/ Odbiia razy/ ktoremi nań bili. TasKochGoff 536.
– Poddani gdy żęli żyto a garzteczkę iaką w zanadra włożyli / bito ich okrutnie. BirkNiedz 13.

2. »uderzać, walić«

Rekcja: w co; (czym)

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bić w bęben (sz. zm.):

– Mieszkał przy niej [Rynald u Matyldy] do tąd/ áż poczęto W ogromny bęben bić ná wschodzie słońcá. TasKochGoff 18.
– Biię w bęben/ vide Bębnię. Kn 31.
– Hetman wielki ma się też ruszyć ku Lublinu, Tylko czeka, aby mu co przybyło gminu. Zaciągi są w Lublinie w Żydowskiej ulicy: W bębny biją i babią pijący w piwnicy. EksRokLub 114.
– W Mieście nagwałt biią w dzwony w bębny lud się sypie na bulwark. PasPam 69.
– Kto co zwojuje albo wydrze śmiele [...] Wtenczas - jak w święto - w huczne bębny bije. LubSTobPol 68-69.

w bębny i trąby bić:

– Żeby rodzicy płáczu ich [dzieci] wrzeszczących nie słyszeli/ w bębny y trąby bić kazáli/ y wrzask wielki sámi czynili. StarKaz 592-593.

3. »nacierać zbrojnie, atakować, zabijać kogo w walce, mordować; pokonywać, zwyciężać«

Rekcja: kogo, co || na kogo, co || ku komu || przeciwko komu

– Na tych [żołnierzy dworskich] pospólstwo nie biło; żadnego nie zabito, prócz niektórych pacholików. NiemPam 87.
– Na żaden ul pczoły obce nie biią, iedno na ten, w ktorym pczoły słabe. OstrorNauka B4v.
– Porwały sie chorągwie nasze rzucili sie iedne na Oboz, kogo zastali, bili. MarchŚcibHist 25.
– A to wam dzisia Moskwa dała przyczynę a wyscie ich nie bili. MarchŚcibHist 38v.
– A wy nie stojcie/ gońcie nieprzyjacioły wásze/ á bjicie [!] ostátek jch/ áni jm dajcie uchodzić do miast jch: boć je podał PAn Bog wász w rękę waszę. BG Joz 10, 19.
– Rozgniewany Herod bije dziatki. ŻabSymf F2.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bić batalię:

– Że się jednak zanosiło, żeśmy mieli bić batalię, zatrzymałem się, prosząc przecię zaraz po potrzebie o permisję. SobJListy 132.

4. »zabijać bydło, zwierzynę; zarzynać«

Rekcja: co

5. przen. »sprzeciwiać się, występować przeciwko komu, czemu«

Rekcja: na kogo, co || przeciw(ko) komu, czemu || ku komu czemu

6. »strzelać, razić z różnych rodzajów broni; ciskać czym; także o piorunach«

– Od tych tarasow z ruznić byli. MasDiar 76v.
– Kiedy za zdrowie JKMci pił to zdział burzących tak bito zeledwo okna niepowypadały z kamienic. MasDiar 137.
– O sposobie ktorym grady [...] pobudzać, także piorunmi i błyskawicami bić na ludzie, y na bydło zwykły [czarownice]. SpInZąbMłot 155.

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

z armaty bić:

– Pod same śniadanie z poranku Poczęto bić z armaty wielkiej bez przestanku. ZimBSiel 165.
– Chmielnicki [...] za zdrowie Królewskie z Harmat bić kazał. HistBun 26.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń

Ustabilizowane połączenia wyrazowe

bić alarmo:

– Nieba kołowroty na horyzont nasz patrzają życzliwe, Wszędzie na wojnę dodają ochoty, Bijąc allarmo w puzany krzykliwe. KochWiedTur 6-7.

na bark koń bije:

– Na bark koń biie [...] Calcitro est equus his. Kn 441.
– koń ten na bark biie. dieses Pferd schlägt mit den Vorder-Füssen. ce cheval régimbe, rüe des piez de devant. T III 24.

blask bije:

– Ale wyszedszy Bohatyr Skrzydlaty Od Ktorego blask bił zSwiecącey száty Gniewliwy, głosem zawołał surowie: Dom to tu Bozy, nie Giełda Łotrowie, O cięmni Ktorzy błądzicie w iasności O niewdzięcznicy tey sliczney wieczności. OblJasGór 144v.
– [...] idzie [Tobiasz] alić niespodzianie Czuje, że jakiś nowy blask w oko mu Bije [spotkanie z aniołem]. LubSTobPol 94.
– Czemu gdy kto chce spác kryie się od świátłá? Gdy blask w oczy biie, mozg do oká posyłá swoie pomocy do widzeniá, zaczym zmysł się ten uciszyć nie moze czego do spánia potrzebá. TylkRoz 285.
– Blask śliczny bije/ od sámey szyie: Piersi dotyka/ pod pas sie zmyka. KellGram 245.
– Dodáie uśpioney Sen wdzięku twarzy, á dla odrzuconey Z gorącá száty, od piersi y szyie Alábástrowey: blásk ná koło bije [o Wenerze]. ClaudUstHist 49-50.

w jeden cel bić:

– Ták y tą wypráwą Pospolitego ruszenia máłego, Commissarze álbo Wodzowie (ieden z Senatu, drugi ex ordine Equestri, ná Seymie naznáczeni) władnąć máią, y łączyć Woysko, y nárádę będą swoię z Hetmánámi Woyskowemi, w ieden cel dobrá pospolitego bijąc. FredKon 49.

bity taler (sz. zm.):

– Dostał kupic wołu dobrego za bity talar dwa Marki Dunskie. PasPam 54v.
– Dano tedy kozdemu po Taleru bitem w rękę. PasPam 151.
– Za owę Nowinę dałmu dziesięc bytych talarow na przepicie. PasPam 188.

Związki frazeologiczne

na gwałt bić w dzwony:

– W Mieście nagwałt biią w dzwony w bębny lud się sypie na bulwark. PasPam 69.

na bark (koń) bije (sz. zm.):

– Biie na bark. RysProv I, 6.
– Na bark koń biie [...] Calcitro est equus hic. Kn 441.
– koń ten na bark biie. dieses Pferd schlägt mit den Vorder-Füssen. ce cheval régimbe, rüe des piez de devant. T III 24.

Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa

(wariant I):
– Gdy piéska biią/ i léwék się boi/ ábo/ léwék się niéch boi. KnAd 231.
(wariant II):
– Gdy piéska biią/ i léwék się boi/ ábo/ léwék się niéch boi. KnAd 231.

– Kto się wádzi/ á nie biie/ Obiecuie/ á nie dáie/ Powiada/ á niewie. Táki niepewny chłop. ŻabPol B3.

– Nie o to ią bito/ że chodziłá w żyto/ ále że domá nie sypiáłá. RysProv X, 2.

– Dwá rázy Zoná mężá biłá/ raz że ogorki łupił/ a drugi raz/ że iábłek nie łupił. RysProv III, 5.

– I bábá zá murem biié. KnAd 1062.

Więcej cytatów w Korpusie Barokowym

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

BIĆ