Pobieranie

Informacja o "ciasteczkach" i przetwarzaniu danych osobowych

Ta strona przetwarza Twoje dane osobowe takie jak adres IP i używa ciasteczek do przechowywania danych na Twoim urządzeniu.

Z jednej strony ciasteczka używane są w celu zapewnienia poprawnego funkcjonowania serwisu (np. zapamiętywania filtrów wyszukiwania zaawansowanego czy ustawień wybranych w tym okienku). Jeśli nie wyrażasz na nie zgody, opuść tę stronę, gdyż bez nich nie jest ona w stanie poprawnie działać.

Drugim celem jest gromadzenia statystyk odwiedzin oraz analiza zachowania użytkowników w serwisie. Masz wybór, czy zezwolić na wykorzystywanie Twoich danych osobowych w tym celu, czy nie. W celu dokonania wyboru kliknij w odpowiedni przycisk poniżej.

Szczegółowe informacje znajdziesz w Polityce Prywatności.

Wyrażam zgodę na "ciasteczka":
Tylko niezbędne do działania serwisu
Wszystkie (także służące gromadzeniu statystyk odwiedzin)

PL EN
A
B
C
Ć
D
E
F
G
H
I
J
K
L
Ł
M
N
O
Ó
P
R
S
Ś
T
U
V
W
X
Y
Z
Ź
Ż

BANIA

rzecz.
ż
W TRAKCIE OPRACOWANIA
Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON
Warianty fonetyczne: BANIA, BANIJA
Notowanie w słownikach
Słowniki notują
Formy gramatyczne
liczba pojedyncza
M.   bania
D.   bani ||   banie
C.   bani
B.   banię ||   banio
N.   banią
Ms.   banijej ||   bani ||   baniej
liczba mnoga
M.   banie
D.   bań
C.   baniom
B.   banie
N.   baniami
Ms.   baniach
Znaczenia
1. »pękate naczynie ze szkła, gliny, metalu, drewna, używane do różnych celów«
  • Bania miedziana z garnkiem glinianym pływała Po wodzie. VerdBłażSet 19.
  • – Od palenia gorzałek, banie, kotła w mieściech y miasteczkach, każdy powinien dać po groszy dwudziestu y czterech. VolLeg III 31.
  • Bániá gliniána/ śklána/ dzbąn wiélki. Fidelia [...] Seria [...] i[tem] vas vinarium. Seria olearia [...] Seria vinaria [...] Orca [...] vas ventrosum angusto ore, in quo mustum defaecatur [...] Amphora, vas 8 congios capiens, i[tem] ośm gárncy […] vide Dzban/ Béczká. Kn 13.
  • – Stolcowe naczynie/ donicá/ bániá/ [et]c. [...] Lasanum [...] est vas onus ventris excipiens […] virorum vsui […] Scaphium […] est vas ventris causa mulierum vsui (alijs matula) […] Trulla. Kn 1069-1070.
  • – Książęcy tejże familijej kapelan na zwyczajnej był ich [franciszkanów] sortycyjej i patronów cedułach, które gdy nastawa nowy miesiąc, gwardyjan mnichom swym rozdawa, te jednak wprzód pomiesza w jednej wielkiej baniej, skąd po jednej szafuje. TwarSLegK 120.
  • – Miedz w skarbcu Ban 4 bez Czapek. ArchRadziw 1638 69, 5.
  • – [Naczynia ogrodowe] Konwi blaszanych albo Ban, reparacyi potrzebuią z Rurkami y Druszlakami 3. ArchRadziw 1638 309, 9.
  • – Wczorámci rzekł [...] ná ucztę byś dziś przyszedł do mnie/ Ty zá pewną rzecz wziąłeś nic nieuważywszy/ Ze to było trzy winá bań z sobą wypiwszy. GawDworz 23.
  • – Nie wiem skąd, nad swój zwyczaj lutościwa Zemdlałe zioła Jagnieszka polewa [...] Na co ja patrząc rzekłem zamyślony: Nie wodę na was ta panienka toczy, Ale was z banie łzami mymi moczy. MorszAUtwKuk 173.
  • – Turcy mieli wygody wtych swoich namiotach co to y wanny y Łaznie ze wszystkim [...] Wodki pachniące w Baniach. PasPam 261.
  • – Wezmiy naprzod banię śklaną [...] okrągłą, z denkiem u spodu [...] y náliey w nię wody klárowney. Potym w tekturze cienkiey wyrzniy opáczne litery, iako widzisz nád G, y przylep woskiem do bánie z tyłu. Toż przystaw świecę zápaloną, nie dáleko bánie odwroconey literámi od świece, y vmiarkowáney ná prostey linii od teyże świece do tablice BCDE, obaczysz też litery ná niey, ktoreś przylepił do bánie. SolArch 189.
  • – Gdy południową liniią naznáczysz na desce, a po niey przeciągniesz nitkę w siárce zmoczoną, y banię z wodą postáwisz na przyzwoitey wysokości, będziesz miał siarki zapał od słońca przez wodę, w samo południe. SolArch 192.
  • – W łazience jadł obiad król jm. [...] podczas którego jm. ks. Wolff jezuita przyniósł dziecię w banijej szklanej symboliczne [...] podobne bardzo do żywego [...] miał te zrobić z nauki M. Alberti. SarPam 23.
  • – Wrzały cztery bánie v ognia, z potráwámi w kuchni rodowitego Plánety [Słońca]. AndPiekBoh 37.
  • – Obraz na którym kwiaty malowane w szklanej bani. InwWilan 70.
  • – Zrázu tá wodá będzie bez koloru [...] potym iák się wystoi, powlewáy do Bań, dobrze pozáwięzuy, y schoway. CompMed 681.
  • – 10m[iesiąc]a Pisałem do Imsci Xdza Theologa przez Podwody Dereczynskie obliguiąc abywysłał kilkanascie Podwod do Krolewca Zroznymi Drobiazgami ktore się Znaleść mogą w Domu aby Zate pndze [pieniądze] Banio y kocioł kupić. SapADiar 14.
  • VAISSEAU à mettre l`huile d`olive. Metreta olivaria […] BANIA státek oliwny. DanKolaDyk II, 311.
  • Vaisseau à mettre du lait. Sinus [...] Náczynie mleczne bánia na mleko. DanKolaDyk II, 564.
  • – Robotnik w polu [...] Padł by [...] Dla zatrzymaney w odetchnieniu aury, Właśnie gdy kogo zaszpontuią w bani. DrużZbiór 363.
  • – Sálomon [...] wsadził w szklaną banię strusia młodego, stary struś eliberando dziecie swoie przyniosł robaká námienionego z puszczy, krwią dotknął náczynia szklánego, y záraz się rozpadło. ChmielAteny1755 I II, 545.
  • Bania […] 2) Blase, bauchigtes Gefäss; grosse Buttel oder Lase […] 2) grande bouteille; broc. T III 21.
  • Bániá/ Amphora, Bulla, Fidelia, Obba, Seria [...] Calpar, weinkan/ krug […] flasche/ eine kolbe. DasHünDict .
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bania do destylowania:
    • Bania do dystylowania. T III 21.
  • bania do kwiatów:
    • Bania do kwiatow, ein Blumen Topf. pot á fleur; bouquetier. T III 21.
  • mit. bezdenna bania:
    • – [Do Danaid] I wy, bezecne siostry [...] coście pomordowały swe męże właściwe, Za co w piekle bezdenną banię nalewacie. SzymSiel 26.
  • krętna bania:
    • Krętna bániá/ abo álembik do palenia wodek/ Anguinea cucurbita. PedSleszTajem 414.
Związki frazeologiczne

  • jako w bani wrzeć:
  • zawrzeć kogo jak w bani:
2. »kulisty przedmiot, kula«
  • – Przed stołem niedaleko wisiał zegar w bani mosiężnej, około której były rury do świec. NiemPam 52.
  • – Niebo przez które Słońce bywa niesione wozem, iest podobne báni wielkiey skláney, miązszey, okrągłey, dętey. OvOtwWPrzem 56.
  • – Vernis ná błękitne i czerwone bánie tak mieć będziesz. SekrWyj 122.
  • – Miesiąc nigdy nie stoi w swey gráni, Raz do sierpá, drugi raz podobien do báni. PotPocz 65.
  • – Sposob robienia Bań szklánych okrągłych koloru rozmáitego. Tákie bánie pospolicie wieszáią w izbách, w Aptekách dla ozdoby. CompMed 697.
  • – Dáymy że około centrum [Ziemi] piekło iest sferyczney figury iák baniá iáka. BystrzInfGeogr A3v.
3. »kopuła półkulista a. inny element architektoniczny mający kształt półkulisty lub kulisty; rotunda«
  • – Na tych cerkwiach, które są w zamku murowane, jest bań niemałych, złocistych 19. NiemPam 26.
  • – Chwalą też [mieszkańcy krainy Pegu] nieiákie báłwany rękámi porobione ná kżtałt Pyrámidow AEgyptskich [...] Są to fábriki porobione z cegieł y z wapná/ pozłocone [...] ná wierzchách máią nieiákie gorki z żelázá/ z bánią/ ábo kápelluszem nád nią spiżánym/ około ktorego są dzwonki. BotŁęczRel IV 136.
  • – Była też i oto skarga, że ktoś strzelił z Łuku do krzyża na Cerkwi że strzała pod krzyżem w Bani została. MasDiar 57.
  • – O SPOSOBIE WSTĘPOWANIA NA BANIĘ NAJWYŻSZY WIEŻE DLA WŁOŻENIA KRZYŻA. AquaPrax 426.
  • – Były [ognie] zgotowáne [...] barzo okazale; co sie po tym názáiutrz vczyniło/ skoro się iedno wszytka Kopułá w ogniach pokazáłá od pierwszego gzemsu/ áż do samego wierzchu pod Krzyż ná złocistey báni wierzchem láternie postáwiony. RelBar D4.
  • – Dach ma bydz niski [...] na quadrat albo okrągło banią kształtną, obity blachą ołowianą Miedzianą lub Mosiądzową. NarArch 141.
  • – Prożno, blachą obita wierzch [kościoła] oświeca bania, jeśli go podleboczna szkaradzi plebania. PotFraszBrück I 373.
  • – Kościół wielki okrągły, w górze okrągła nad całym kościołem bania, na samym wierzchu jedne okrągłe okno na cały kościół. ZawiszaPam 90.
  • – Nád samym Grobem Pańskim iest Bánia okrągła, zásklepiona, świátła całemu dodáiąca Kościołowi. ChmielAteny II 566.
  • – Wystawił Meczet námieniony iákiś Czarnoksiężnik […] w báni Meczetowey Hieroglificznemi wyráził charákterami, te słowá: Głowá bez mozgu zá nic nie stoi. ChmielAteny II 653.
  • Bania […] 3) Baut. rundes Gebäude mit einem runden Dach […] 3) Archit. dôme ; corps de logis qui est rond avec une couverture ronde. T III 21.
4.  mat.  »kula«
  • – Sfery ábo Bánie pełność może bydwiádomá [...] z sámego Dyámetru. SolGeom III 6.
5. »roślina zielna z rodziny dyniowatych, dynia; Cucurbita; owoc, nasiona tej rośliny«
  • Bania Cucurbita. LodDict 4.
  • – Był raz tak rok pogodny, że się rozkochała bania tak barzo, iż też przewyższała swoją urodą sośnią. VerdBłażSet 96.
  • – Mázánie ná żołądek może takie służyć: Weźmi oleyku rożánego, ośrzodki pogniecioney z bań, sántalow [...] zámieszay dobrze á maż tym żołądek. PetrSInst E1.
  • – Naprzodku nim się wydádzą ospice, niech się záchowáią chorzy przy dyecie suchey y zimney [...] Maią być karmieni sáłatą wárzoną w occie, bániámi. PetrSInst E3v.
  • – Wziąć mąki Ięczmienney/ mięsiwości z kurbásu/ ábo z Bánie po sześci łotow. SyrZiel 973.
  • – W tym też Miesiącu/ bánie sadzą dzień álbo pięć po nowym Miesiącu. ZawacGosp Bij.
  • – Ná báni ábo dyni/ nápisz wierszyk iáki/ ledwie znáć z przodku: zá czásem wystąpią one litery/ y wysádzą się ták czytelno/ iáko czytelniey Drukarz ich wybić nie może. BirkOboz 77.
  • – A PAn Bog był zgotował banię/ ktora wyrosłá nád Jonaszem áby zásłaniáłá głowę jego/ y zástawiáłá go od gorącá. BG Tt Jon 4, 6.
  • – Korb/ Korbás/ bániá/ tykwiá. Cucurbita [...] Variae eius species, Vernacula [et] peregrina, item figura, colore, magnitudine, semine, sapore dissimili. Kn 302.
  • – Ná Kápustę, Pietruszkę […] Ogorki, Rzotkiew, Czosnek, Bánie, trzebá zwozu, y vpráwiáć iáko naylepiey. HaurEk 9.
  • – Świadczy Mizaldus, że jest rodzaj ogórków i bań pewnych, które za głosem grzmotu odmieniają kolor i blednieją. LubSArtDąb V, 369.
  • PORTIRON. (Gros fruit qui vient rond). Cucurbita. KORB, Bania. DanKolaDyk II, 373.
  • Bania, f. 1) Kurbs […]. courge, citroüille. T III 21.
  • – Mieysce gdzie Bánie rostą/ Cucurbitarium. DasHünDict Ooiij.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bania ogrodowa:
    • Bániá ogrodowa, dyniá, la citrouille, courge. KulUszDyk 4.
  • bania sucha:
    • – Sercá boleści vśmierza Rutá/ wziąwszy iey z pułtrzeci gárści/ łupin ábo skorek z Bań suchjch ze dwánaście łotow. SyrZiel 527.
  • bania w cukrze:
    • – Suchość vst, czarność ięzyká znosiemy odwilżáiąc podniebienie [...] trzymáiąc w vściech śliwy [...] garbuzámi w cukrze, bániámi w cukrze. PetrSInst E1.
  • bania wielka:
    • – ABy w ciągnieniu Muchy nie przeszkadzáły koniom [...] Dostáć liścia bań wielkich, ktore dobrze stłuc w mozdzerzu, y tym sokiem pomázáć koniá. HaurEk 58.
  • bania wodnista:
    • – ZAmorskie Iábłko dwoie sie znáyduie/ sámiec y sámicá. Obie [!] máią liście Bániom wodnistym/ które Auguriámi [!] zowią/ podobne. SyrZiel 1511.
6.  bot.  »roślina zielna z rodziny dyniowatych, kolokwinta; Citrullus colocynthis; owoc tej rośliny«
  • – Zamorskie Iábłko/álbo Bániá [...] Colocynthis, Coloquintida, Sycionia, Cucurbita syluestris. SyrZiel 1511-1512.
  • – Kwiát [kolokwinty] bládo żółty: z niego Bánie bywáią máłe/ okrągłe iáko piły iákie. SyrZiel 1512.
  • Colocynthis. Coloquint. Zámorskie Iabłko/ abo Bániá. GuldOn 25.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • bania zamorska:
    • – Kołokwintydá/ korb léśny/ ośli ogórék/ bániá zamorska. Colocynthis [...] Cucurbita siluestris [...] frutex est humi repens fructu rotundo. Kn 292.
  • dzika bania:
    • COLOGUINTE [...] Colocynthis [...] ZAMORSKIE iábłko dzika bania smaku bardzo gorzkiego. DanKolaDyk I, 321.
7. »pęcherzyk powietrza na powierzchni wody, bańka, bąbel«
Przenośnie
  • Głupi o roskosz ziemie zgubnie pyta/ Skrzydeł sie wietrznych chwyta/ Rościąga żagle ná strácenie leci/ Portu nie zna w swey checi. Puszcza lec żądzey w Bogáctwá y w włości/ Zarzy głodne chciwości [...] Gorne budynki/ szałe [sale]/ wirydarze/ Ma z świátem na rospárze/ Ma w wieczernikách zamysł w zbytku tani/ Pan rowien wodney Báni.JurkPieś D4v
8. »gniazdo os lub szerszeni«
  • – Switało: kiedy z wrzaskiem y okrutnem krzykiem Powtarzaiąc swym hałła Poganstwo ięzykiem [...] iako Osy z bani Padną naStrasz. PotWoj 67.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe

  • szerszenia bania;
  • szerszeniowa bania:
    • – Muchy we łbie - każdego Piotra przyrodzenie, Tyżeś Piotr i Piotrowski, musisz mieć sierszenie. Jakoż ta twoja łysa na trzy głowa granie, Z każdej miary podobna do sierszeniej banie. PotFrasz1Kuk II 152.
    • – Ledwie południe minie, chcąc stado zobaczyć, Każę masztalerzowi konia przykulbaczyć. Jadę; aż swej natura upomni się dani. Ktoż w wierzbie szerszeniowej spodziewał się bani? PotFraszBrück II 401.
9.  zool.  »ryba morska mająca ruchome kolce, mogąca przybierać kształt kulisty, diodon, najeżka; Diodon hystrix«
  • Bániá/ rybá morska/ Orbis [...] Orchis [...] piscis est rotundus durissimus sine squamis, ex quo caput [et] cauda modicè prominet. Kn 13.
  • Bania [...] 4) kleiner runder See-Fisch orbis genannt [...]. espèce de poisson de mer tout rond sans écaille. T III 21.
10.  zool.  »gatunek delfina, orka; Orcinus orca«
  • OURQUE (Monstre ou Poisson de mer). Orca [...] BANIA (álbo) Beczka morska ryba. DanKolaDyk II, 320.
11. »miejsce, gdzie woda wypływa spod ziemi; ciepłe źródło o własnościach leczniczych«
  • – Iest też Bánieres [miejscowość we Francji u podnóża Pirenejów] názwáne ták od cieplic/ ábo od bań z Włoská/ to iest ciepłych wod/ ktore tám są. BotŁęczRel I 30.
Związki frazeologiczne

  • mit. z hipokreńskiej pić bani:
  • »doznać, doświadczyć natchnienia poetyckiego.«
    • – Dokąd się, moja lutni, napierasz skwapliwie? Chcesz na świat [...] Ach, nie wiesz, czego-ć się chce! Różne w ludziach smaki [...] Jeden, co lepiej pisze, znajdzie w tobie siła, Co by cierpliwsza głowa jeszcze przekreśliła [...] Inszy, choć z hipokreńskiej nie pił nigdy bani, Żeby się coś zdał, czego nie umie, pogani. MorszAUtwKuk 6.
12. »pomieszczenie przeznaczone na kąpiele, łaźnia«
  • – Półtrzecia lata w tej wieży [w Czarnej Wieży] siedział [hetman polny Stanisław Koniecpolski]; na dzień godzin dwie wolni byli, jednak w okowach, na banię to jest na salę nad morzem wychodzić. KoniecZRod 174.
13. »kopalnia soli«
  • – Druga SOL w Polszcze iest z ropy, aliàs arte robiona y wárzoná aliàs z słoney wody, vulgo serowicy, bráney ze studni, ná Baniach, y ná Czern aliàs płytkie á obszerne [...] żelazne náczynie laney, y potężnym wysmażoney ogniem. ChmielAteny II 332.
14. »niewielki statek morski o zaokrąglonym kształcie«
  • OURQUE [...] Bania státek niewielki morski okrągły iákich záżywaią Hiszpani. DanKolaDyk II, 320.
Użycia metajęzykowe
  • - A nominibus bániá, beczká [...] fiunt diminutiva báńká, beczułká. WojnaInst 61-62
Podhasła

BANIA

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Najwcześniejsze poświadczenie:
1601-1762
Znaczenia
nazwa osobowa »nazwisko«
  • – Ferenc Lewczak, Iwan Bania [...] [poświadczają akt kupna]. KsKlim 329.

BANIA

Wersja do druku Jak cytować
Harvard Biuletyn PTJ bibtex CSL-JSON

Najwcześniejsze poświadczenie:
1690-1706
Znaczenia
składnik nazwy geograficznej hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji
  • – Z pod Sachmaru poszło Woysko ku Z[ło]tey bani, a ztamtąd ku Polszcze Woysko nakierowało. DrobTuszInf 8.