Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »gatunek pospolitego płaza«: Gdy […] bagniska, rzeki, sadzawki wyschnęły, Dwie żabie upragnione po polach biegały. VerdBłażSet 63-64. Wnijdź do Faraona, a mów do niego: Tak mówi Pan: Wypuść lud mój, aby mi służył. Ale jeźli ty nie będziesz chciał puścić, oto, Ja zarażę wszystkie granice twoje żabami. I wyda rzeka żaby, które wylezą i wnijdą do domu twego, i do komory łoża twego, i na pościel twoję, i do domu sług twoich, i między lud twój, i do pieców twoich, i w dzieże twoje. BG Jk 2 moj 8, 1-3. Także i te za nieczyste mieć będziecie między płazami, które się włóczą po ziemi, łasica, i mysz, i żaba według rodzajów swoich; I jeż, i jaszczurka, i tchórz, i ślimak, i kret. BG Jk 29-30. Wydáłá ziemiá ich mnostwo żab/ y były w páłacách krolow ich. BG Ps 105, 30. Zába/ Rana [...]. Kn 1355. Do Iednego. NIeboże Bábowálczu/ ż ktorąś walczył Bábąm/ Iuż zdycha/ y karm brzydkim ma się dostáć zábom: Ty iey przecie z litośći day Nagrobek táki/ Tu leży krucza stráwá/ miłe żabom smáki. GawSiel B3. Morze bez wiatrów okręty burzących, Żywot ten nasz bez śmierci, jezioro bez żaby I świat bez chyby byłby piękniejszy bez baby. MorszAUtwKuk 329. Dopiero zas impet straciwszy widać ich było lepiey kiedy na zad powracali a w Morze iako zaby wpadali. PasPam 60v. Iuzem tam nieprzebierał iako w domowęm stawie ale co przyniosła [wydra] to bierz. Oprocz iedney zaby bo y te czesto nosiła. PasPam 253. Niech przy swym winie Węgrzyn je z czostkiem słoninę […] Anglik baraninę, Włoch żaby do sałaty, cytryny i figi. PotFrasz5Kuk III 371. Gdy pierwsze, będąc Dzieciną, syllaby Iął mowić, a rzekczące przeszkodzą mu żaby. Milczcie. nie czyńcie tego bestye hałasu. Rzekł [Chrystus]. PotPocz 6. Ledwie rzekł Cyt: […] Choć z świniami w ieziorze, toną iako żaby Rażem spadną Delfickie, z swych trypodow, Baby. PotPocz 6. Żaby z Wężami maią wielką antipatią. PromMed 150. Ták Kościoł stoi/ iákoby skáłá ná głębokich korzeniach wbita; ktorego wierzchow wáły Heretyckie áni tykáią/ w niziny tylo biią/ […] Z tymże to błotem każecie się nam brácić Pánowie Konfederaci/ z tymi báłwanámi morskimi/ z tymi smrodliwemi káłużámi/ w ktorych wody zdrowey nie mász/ á żab pełno? BirkRus 31. Słowá dobrego Kácerzom nie dáią Oycowie święci/ przyrownywáią ich psom wściekłym/ wężom/ bazyliszkom/ smokom łuskowátym/ sowom/ krowkom/ ktore w gnoiu gmerzą/; żabom/ muchom/ pluskwom/ ktore poki żyią kąsáią/ gdy zdechną śmierdzą/ trędowátym/ piecom nápalonym/ w ktorych chleby Antychrystowi pieką/ koczkodanom/ máłpom/ páiąkom/ prochnowi/ członkom zgniłym/ iászczurkom/ ktore żywot Kościołá Páńskiego gryzą/ centaurom/ to iest chłopobykom/ puchaczom/ onokrotalom/ ábo bábom z klekotkámi/ cyklopom onym/ ktorzy się w iáskiniách Etneyskich y porodzili y pochowáli. BirkRus 33.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ żaba drzewna: Żábá drzéwna/ ziélona/ máła. Dryophyta, dryophytes [...]. Calamita [...]. Omnium minima et viridissima. [...] Kn 1355. żábá drzéwna/ ziélona/ [...]. T III 2796. ▲ żaba zielona: Żábá drzéwna/ ziélona/ máła. Dryophyta, dryophytes [...]. Calamita [...]. Omnium minima et viridissima. [...] Kn 1355. żábá drzéwna/ ziélona/ [...]. T III 2796. ▲ żaba mała: Żábá drzéwna/ ziélona/ máła. Dryophyta, dryophytes [...]. Calamita [...]. Omnium minima et viridissima. [...] Kn 1355. ▲ żaba dżdżowa: Żábá dżdżowa/ Diopetes [...]. Kn 1355. ▲ żaba wodna: Żábá wodna/ Rana fluuiatilis, rana marina. [...] Rubeta [...] Kn 1355. ▲ żaba wielka: Żábá ziemna krostáwa/ wiélka. Bufo [...]. Kn 1355. ▲ żaba ziemna krostawa: Żábá ziemna krostáwa/ wiélka. Bufo [...]. Kn 1355.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Mocą gwałtem wypchnąć/ wyrzucić iák żábę z wierszé. KnAd 512. ● nie źie żaba wołu choć gębę na niego rozdźiewi. - prov. T III 2796. ● ● Tak to mowią gdy konia kuią zaba tez podnosi nogę. PasPam 191.

2. »niski człowiek«