Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: ANTABA, HANTABA, *HAŃTABA

Słowniki:
Kn, T, L (XVII), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1624-1639

Formy: lp M. antaba // hantaba; D. antaby // hantaby; B. hantabę // hańtabę; N. antabą // hantabą; ~ lm M. antaby // hantaby; D. antab // hantab; B. antaby // hantaby; N. antabami // hantabami // hańtabami

Etymologia: <niem. Handhabe>

Znaczenia:

1. »uchwyt, rękojeść; klamka«: Co się tycze kół 4, same właśnie demonstrują swoje chowanie, ponieważ są skończone z ryfami, z hańtabami [...] i szynami przybite. AquaPrax 126. Antábá/ vide Rękoieść/ Ucho u státku/ Kolce l. Kn 7. U iednych [drzwi] Zamek pobielany z Hantabą u drugich zasuwka tylko. ArchRadziw 1638 68, 10. Przy tey opasce przypráwuią się do dziáłá ántaby, za ktore się ná łoże podnosi y z niego składa, y zowią ich Delfinami, ponieważ ná kształt tych bywáią uformowáne. UffDekArch III, 60. Miasto antaby przy szrobie, może bydź łopatka prosta żelazna. SolArch 100. Do izby drzwi na zawiasach z klamką żelazną, hantabą. InwChełm 82. Handhabe, Ohr etwas anzufassen. Bügel an Pistolen Flinten. anse, portant, oreille. fougarde de pistolet, de fusil. T III 8.

2. »żelazna lub drewniana zapora wzmacniająca zamknięcie«: Woz Piwniczny o Trzech Puzdrach [...] z Zawiasami, Zamkami, Zaszczepkami y Antabami. ArchRadziw 1638 256, 9. Do którego [budynku] wchodząc są drzwi na zawiasach żelaznych, z klamką i skoblem, i z hantabą, zaporą drewnian. InwZawVet 236. Sienne drzwi ze dworu na zawiasach, hantaba przy nich i klamka. InwKal I I, 199. Z tej sieni przychodząc ku izbie, drzwi na zawiasach żelaznych i hakach dobrych, u tych drzwi antaba żelazna do przywierania. InwKal I I/ 735. Do transitu drzwi troje, jedne z alkierza, drugie z ogroda, trzecie do samej komórki, wszystkie na zawiasach z zaszczepkami, probojami i antabami. PiotBrań 412.

◼ Przenośnie: ◼ Zmiłuj panie nade mną: nim duszę pozbędę, Daj fortecę świętemu Duchowi w komendę, żeby, wszytkie szatańskie wykurzywszy draby, Nowe do serca mego wrot przykuł antaby. PotFraszBrück I I, 580.