Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »należący, odnoszący się do, związany z wrotnym 'odźwiernym'«: Zbudowawszy P. Tomasz Slaski Podstarosci Zywieczki Naypierwszy Dom Annie Koteląnce, a potym Hayduczy, y Wrotny zbudowali sie, y do Miasta ta Vlicza z Woli Panskiej iest Incorporowana. KomonDziej rkp. 147.

2. »związany, odnoszący się do, znajdujący się a. prowadzący do bramy, wrót«: ...wzwod [ma być] tak tylo szeroki aby wczesnie woz przeszedł po obu stronach wrotnego wzwodu. Wzwody fortkowe aby tylo pieszy przeszedł deskę o iednym łancuchu do wzwodzenia daią. NarArch 145.

WROTNY m
w funkcji rzeczownika

Formy: lp M. m wrotny; ż wrotna; C. m wrotnemu; B. m uż. żyw. wrotnego; N. m wrotnym; ~ lm M. m uż. osob. wrotni

Znaczenia:

»odźwierny, służący otwierający drzwi, wrota«: áko człowiek odieżdżáiąc precz, zostáwił dom sowy, y dał władzą służebnikom swym, y káżdemu robotę jego, y wrotnemu przykazał áby czuł. NT P2. y iesteś ktoremu klucże niebieskie dáne są/ ktoremu owce zwierzone. Sąć záiste y inni niebiescy wrotni y pásterzowie trzody: ale ty/ tym więcey sławniey/ im rozniey to oboie imię nád inne o dżiedżicżyłes. MorochPar 38. W tymże gospodárstwie rozumieią być pożytecznym odźwiernego ábo wrotnego mieć, tákiego, ktoryby się do inszey pracy y roboty domowey niezgodził. PetrSEk 13. Tak ją [dziewkę] puszcza straż w zamek, otwiera jej wrotny, A pokój zasię daje gospodarz ochotny. ArKochOrlCz III 20. Ten hajduk wrotnym umarł w Ruścu, majętności Jana Koniecpolskiego, wojewody sieradzkiego, brata rodzonego dziada wmci. KoniecZRod 176. KIedy wrotnego ocżekuią owi Gośćie, aż do nich, żeby im wygodnie W ćieniách iść było, stroyni pokoiowi Wychodzą w rękách trzymáiąc pochodnie; Z niemi Ekonom: ten gośći pozdrowi I wita, słowy ludzkiemi łágodnie; KwiatkowTheatrum 8. CONCIERGE [...] WROTNY, Wrotna ten álbo ta co pilnuie Domu Pana wielkiego álbo Pałacu lub zamku. DanKolaDyk I, 338. Iezli warty w niey niemasz, bydź powinień stroż, obstalowany wrotny człek wierny, sumienny aby nie siedział z lulką w kuchni, albo przy ktorey grubie, y tam spał; ale całą noc chodził, od rogu do rogu dziedzińca, wołaiąc, swiszcząc, aby się złodziey nie zakradł, nieprzyiáciel nie napadł raptem, zwierz szkody nieuczynił. ChmielAteny III 362.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

Znaczenia:

»powtórny, ponowny; mogący się powtórzyć«: Ujźrzy, skąd licha źrzenica wiele obłapi wzrokiem i patrzy śmiele w okrągłe niebo, gdzie czasy wrotne cztery nam dzielą koła obrotne. MiasKZbiór 277. Tobie, cna panno, jeśli tęsknica zostaje, Niechaj zostanie wespół nadzieja stokrotna, Którą-ć na potym odda z lichwą chwila wrotna. SzymSiel 100. Nimphie nie dosyć ná tym/ lubo krzyczy mnodze/ Lub włos ná głowie tárga/ w pierśi tłucze srodze: Wszytko iednák to robi z dworu wybieżáłá/ Y szalenie/ tám/ y sám po polách ćiekáłá. Sześć nocy/ dni wrotnych sześć/ widźiáły nieśpiącą/ Głodną/ po gorách/ rowách/ ledá gdźie błądzącą. OvŻebrMet 360 [350]. Czyj rozum czasom wrotnym zegary porobił A wieki na króciuchne minuty podrobił? ZimBSiel 140. Przeszłe za sobą rzeczy pomiata. Ale, co chyży z skrzydłami goniec By iednym z mieysca usunął krokiem, Już to nie wrotny powzięło koniec, Ni boskim przeiąć można wyrokiem. KniaźErot 21.