Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643

Formy: lp M. matka; D. matki; C. matce; B. matkę; N. matką; Ms. matce; W. matko

Znaczenia:

1. »rodzicielka«: Kiedy natę woynę wyiezdzał pozegnawszy sie z Matkę wsiadł nakonia, woczach iey padł kon pod nim. PasPam 52v. Oyca y Matki Posagu Bogatego gotowiusięnka odstąpic y iechac zatym w kiem się zakocha chocby na krai swiata. PasPam 55. Nago sypiaią tak iak Matka urodziła. PasPam 55v. Ludzie byli tak wybrakowani w lata wzrost iako by ich iedna porodziła matka. PasPam 72v. Sladkowski na tamtę powiedał że Matkę Miała Swowolną występnicę. PasPam 219v. Przyiechawszy do Domu 16 Novembris trafiłęm na Załobę po Matce moiey kochaney. PasPam 245.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ matka bezmężna: ▲ koligat z matki: ▲ krewny z matki:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ takiej matki syn »SYN«:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Załowali niektorzy że się zblizyli do Ieneralnego koła drudzy tez mowili ze trzeba tego koniecznie Iako to Quot Capita tot sensus [co głowa, to rozum] nieiedney matki dziatki. PasPam 115v.

◼ Przenośnie: ◼ Ia zas zem nigdy niebył Pasierbem ale Synem Oyczyzny Matki moiey y bydz nie mogę chocbym chciał. PasPam 139v. ◼ Cieszki to iest wprawdzie na Chorągiew naszę klimakter, Dwoch razem tey Matce tak dobrych po zbywać Synow. PasPam 85. ◼ Niewidziano mię nigdy za Szeregiem, Chyba tam gdzie nalezało obok z Chorągwią Matką moią. PasPam 121.

2. »zwykle z określeniami: boska, przenajświętsza, przeczysta itp. Rodzicielka Jezusa, Maria«: Przyczyną Swoią Matko u Syna spraw to. PasPam 58. Ia w tym mąm nadzieię ktorego Przenay Swiętsze wspominąm Imię Jezus y w Przyczynie Przenay Swiętszey iego Matki. PasPam 58. Wołaią Lutrzy Och Her Jezu Christ oni nasamego syna a katolicy zas y Nasyna y Namatkę wołaią. PasPam 67. Uczyniłęm Bogu dzięki [...] za to że mię raczył zachowac w dobrym zdrowiu w Cudzey Zięmi Bo mię tam z iego Przenayswiętszey łasky y Przeczystey Matki y Palec ieden niezabolał. PasPam 78v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ matka Bolesna (sz. zm.): Marcin Hincza [...] są w druku te iego pisma [...] Mátká Bolesna Márya, to iest tłumáczenie Męki Páná Chrystusowey, ktora boleść Mátce Boskiey zádawáłá [...]. NiesKor II 362. Do tego mieysca sam tenże Jozef námieniony wráz z Nikodemem z przytomnością Bolesney Matki MARYI PANNY y innych Pobożnych Niewiast, CHRYSTUSA z Krzyża zdiętego [...] położyli [...]. ChmielAteny II 565.

3. »samica zwierząt (w stosunku do swego potomstwa)«: Był tam niedzwiadek ktorego [...] niedzwiedzie srogo bronili osobliwie iedna wielka Niedzwiedzica naybardziey broniła znać ze to była iego Matka. PasPam 176.

4. »przełożona zakonu, przeorysza«: Duchowney winszuię Siostry ktorą [...] kochaiący rodzicy [...] oddaiąc WMMPannom. A osobliwie WSCi MMPannie Moscia Panno Matko oddaią ochotnie przeyrzanu [zam. przeyrzaną] Bogu Wiktymę z Posłusznym na iedno Skinienie Abrahamem niezałuiąc iey na Słuzbę Boską. PasPam 282.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ duchowna matka: duchowna (chrzestna) Matka [...] marreine. T III 285. ▲ krewny z matki »człowiek spokrewniony z kimś przez matkę«: Iednego czasu przyiechali do mnie krewni zony moiey z Matki Pan Stanisław Szęmbek Bur[g]grabia krakowski y Pan Zelecki franciszek przy prowadzili zsobą iakiegos tez swego krewnego nieiakiego wielkiego piiaka. PasPam 228v. ▲ matka Boska: ▲ matka boleści: Gdzie przez te ták ciężkie bole/ proś ábyć vprosiłá matká boleści/ wszytkich ran dusze twoiey zleczenie. BanHist 181. ▲ bot. fiołki Matki Bożej: Viola Medica, [...], Viola Mariana [...]. Kn 176. ▲ matka Boża: ▲ bot. oset Matki Bożej: ▲ bot. włoski Matki Bożej: ▲ bot. ziele Matki Bożej włoskiej:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Już ty się godzisz Za mąż, po cóż chodzisz Jak jagnię za matką? MorszAUtwKuk 282.