Słownik XVII wieku

Znaczenia:

»o bardzo niskiej temperaturze, zimno, ziąb«: Ale podobno y gdźie indźiéy weyźrzał Pan gdy ich ćierniem zowie do Ewángeliey wierzę nászéy w któréy powiáda/ że często to ćiérnie zátłumia słowo Bożé/ często się zda pięknie kwitnąć/ ále w ten czás nawiętszé mrozy; widźi się że ma winné iágody násobie/ á ono ćiérpnącé tarnki/ á pod wszystkim są pewné żądłá/ któré rády bodą káżdégo co sie ich dotknie. NajmProg D2. Wtem wojsko chrześcijańskie, które z tak wiernemi I z tak przewodnikami podeszło dobremi, Bo anioła za wodza i Milczenie miało, Więcej cichem i niemem zostawać nie chciało; Czując nieprzyjaciela, okrzyk uczyniło Jednostajny i w głośne trąby uderzyło, I strasznemi, co nieba tykały, dźwiękami Przeraziło pogaństwo zimnemi mrozami. ArKochOrlCz I 368. Gronlandya ma [...] wiele ryb [...] ktore łowią in Ianuario y Suszą na Mrozie. PasPam 71. Zima tego Roku była własnie Włoska bo wszystk[a] bez Sniegu y mrozu. PasPam 257v-258. Zimy tego Roku nie było nic, ani Sniegu, ani Mrozow. PasPam 282. R. 1498 Król Pokóy zawarł z Węgrami przećiw Turkom, á tym czasem Tatarowie i Turcy Ruś plądrowali, i jako pisze Kromer, że po Bukowińskiey Tragedyi Stefan Wojewoda Wołoski najechał Ruś, i na 100000. niewolnika zabrał, á Turków 70000. splądrowawszy Ruś ku Polszcze dążyli, ale moc Boska niemoc Polską wyparła, bo źimno, mróz, śniegi tak Turków zapadły, że ani daley iść, ani cofnąć śię mogli, i na 40000. ich zmarzło od mrozu, na 20000. znędzniało, i ledwie 10000. zdrowych wróćiło śię do Kraju swego, i jako Historya pisze, że przed źimnem aż konie próli, á miedzy ich kiszki śię chowali. ŁubHist 60. 1768 We Włoszech mrozy tęgie: drogi śniegami zasypane kuryerow y podrożnych zatrzymywały. BohJProg II 242.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ bać się czego jak kwiatek mrozu: Boś ty tam, bracie, tak napsował wina, Że się tak boją winnice morsztyna Jak kwiatki mrozu. MorszAUtwKuk 52.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ mróz trzaskający, trzaskący mróz (sz. zm.) »bardzo silny mróz, powodujący także skrzypienie śniegu pod nogami«: 7. S - Mróz trzaskający w nocy i w dzień, z rana śnieg trochę padał. ChrapDiar I 178. Mróz srogi, trzaskający i pogoda piękna. ChrapDiar I 184. W nocy potężny mróz trzaskający, w dzień także mróz i nic nie ugrzało, pogoda piękna. ChrapDiar I 188. Srogi mróz trzaskający, jednak bez wiatru, śnieg polatywał czasem. ChrapDiar I 377. Planety znaczne, których sprawy słucha Tak mokre morze, jako ziemia sucha! Wy piękną wiosnę i lato gorące, Opatrzną jesień i mrozy trzaskące W zwyczajnym na świat prowadzicie torze, Odmieniający niebo, ziemię, morze; Na niewidzialnym popiętrzywszy wody Powietrzu, w mokre z zgęszczonych chmur grody Deszcze i grady, gromy, lici, rosy Spuszczacie, czerstwiąc albo rażąc kłosy. PotPieśRKuk I 482. Kiedy owo kto ná rynku stoiąc, gadáiąc, z-kompányią czás trawiąc, á nie zmárznie, á do Kościołá przyszedszy, záraz okrzepnie, to ten nie in Spiritu venit, nie w-duchu przyszedł. kiedy wygoliwszy się zdrowo stać przed Iegomoscią czapkę zdiąwszy, choć ná trzáskącym mrozie, á w-Kościele záraz przy Mszy S. odkrywszy głowę, kátáru, iako on powiádá, nábędzie, nábędzie, nie venit in Spiritu, i ten nie przyszedł w-duchu. MłodzKaz IV, 4554 [455]. Ty żyiesz! iák wiele álbo rękę/ álbo rámię/ dopioro? dopioro złamało? ty wcále zostáiesz! iák wiele mrze głodem? ty do gotowego stołu siádasz! iák wiele nágo/ odárto/ ná gnoiu w trzáskące mrozy leży/ ciebie odziewaią/ tobie ná kominku suche drewká ukłádaią! BujnDroga 373.