Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »w ciele ludzkim wgłębienie pod ramieniem«: Siność nieiáka w pachách spodnich/ y ná goleniách. CiachPrzyp 32 nlb.. Pachá v człowiéká/ podpásze, Ala, axilla [...] v. Korzeń. Kn 656. Charta tak roslego ma, czo przednie[g]o wzrostu szłowieka dosięze do pachy y tak rączego zaiącza nogą trącza naigrawszy się z nim dopiero zmordowanego bieze. AktaBab 23. [O człowieku y iego częściach] Rámię/ (fr. Espaule) Pachy/ fr. Aisselle Bark/ fr. Bras. PolPar 179. Włosy czerni [szałwia] żołądek zacieśnia/ w wodzie warzona w pachách mieyscá świerzbiące uśmierza/ w wino włożona prędko pijanymi czyni. HercBan 19. Pana Szykiera Szwagra Mi[łe]go naszego Sztychem wnos blisko Oka Vderzono duzo gdziesię y mnie PodPachę przez Suknią dostało sztychem ale ciału nic. PoczOdlPam 73. Talerow bitych 470 oprocz co w Folwarku wyrabowali dała, Ktore przeliczywszy przed Karczmą odebrali, a iego przecie nie dbaiąc na to tyrranstwo az do Smierci zabili, Strzeliwszy mu dway z Kompaniey pod pachy kolami na Placzu przed Karczmą połozyli. KomonDziej 202. Od tych pochodzą [...] Zyły páchowe ktore idą do páchow. KirchFac 33-34. ODEUR [...] Odor [...] ZAPACH [...] Parkot od potu zwłaszcza z podpachow od niektorych osob: smrod podpaszny. DanKolaDyk II, 308.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ pod pachami, pod pachą: Mędoweszki w brodzie/ pod páchámi/ w łonie tráci [kolendra]. SyrZiel 455 marg.. Gruczoły twárde pod pachą rozpądza nasienie tych kotewek [tribulus terrestris]/ przykłádáiąc. SyrZiel 1275. Odchodząc potkasię zemnom na podworzu, idącym Szkoły i maiącym Xięgi pod pachom. VorLetSkarb 85. Dyminice názywáią się Bubones, ktore nietylko podczas powietrza lecz y innych czásow, ták ná słábiznach, iáko też pod pachámi [...] wyrzucáią się. VadeMed 208. ▲ wziąć kogo pod pachy (sz. zm.) »prowadzić obejmując«: Spieszył do koscioła a oni tez niby mu fawor czyniąc pod pachy go wziąwszy bardziey go popychali na zdradę niz prowadzili. HistŚwież 143. Prosiłá, áby ią ná theátrum záprowádził, co rad uczynił z Hrábią Káncyiey, wziąwszy ią pod pachy. TylkStrom 15. ▲ podnosić kogo pod pachy »unosić kogo chwyciwszy pod ramiona«: Chłop kiedy wezmie w udy Nie w skok się z mieysca porwie, ale iako dudy Obwisnie: y trzeba go podnosić pod pachy. PotWoj 203.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Lepiey dobrym sposobem zbyć godnego Męża, Niźli nosić pod pachą ukrytego węża. DrużZbiór 67.

2. »dolna część połączenia rękawa z resztą ubrania«: Wierzchnia suknia długa, od pach száraz [...] bez wcięcia w pas, nákształt deliey [...] szeroka y przestrona, y płotnem álbo kirem cále podszytá, dla Obozowych niewczásow, y dla odzieży dobrey w chorobie. FredKon 41.

3. »otwór, wgłębienie, felc - element konstrukcyjny umożliwiający poprzeczne połączenie belek drewnianych«: Cztery sztuki obierze ná przypráwienie do nich rámion. Inszych ośm obetnie szybisto do cyrklá ták wewnątrz iáko y powierzchu. A owe pierwsze cztery sztuki obciąwszy do cyrklá po wierzchu: wewnątrz zostáwi im pachy dla rámion. SolArch 83. Cztery szyby z pachámi, złoży przeciwko sobie á insze dwie ná poł przerznąwszy, wstáwi cztery sztuki, między cztery szyby z pachámi, y złoży z tych ośmi szyb koło. Ná tym kole, złoży pozostáłe sześć szyb; ktore z spodnim kołem, wystawią koło iedno dwoiste. SolArch 83. Pacha [...] 2) aile; corps de bâtiment qui st au coté. 3) mortaise ou place; l'une des ouvertures dans l'arbre du moulin pour y mettre la croix de la rouë [...] 2) budynek ten piękne ma pachy. 3) Pachy w kole młyńskim dla ramion. 4) pachy wyrąbane. T III 1304.

4. »stóg, kopiec, snop«: GERBE [...] Fascium frumenti strues [...] KOPY Snopy w kopy układane álbo w pachy w stodole. DanKolaDyk II, 85.

5. »bliżej nieokreślony rodzaj rośliny zielnej«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ psia pacha: Psia pacha ziele, la bordane. KulUszDyk 159.