Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »ruch nogi wykonywany w czasie chodzenia polegający na podniesieniu jej, przesunięciu w poziomie i ponownym postawieniu na podłożu; odległość pokonywana w czasie takiego ruchu«: Na przyjazd Prymasa Król Officyalistów posyła na dół do przyjęćia go, á Marszałek W. K. nad schodami czeka, i Król w Pokoju kilka kroków czyni do niego. O czym tenże sam Ceremoniarz Włoski świadczy. ŁubHist 167.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ jednym krokiem nie ustąpić »ani odrobinę nie ustapić«: Dla Grozby zas Bog widzi że iednym krokiem nie ustąpię. PasPam 145. ▲ iść wolnym krokiem: [...] wnet z gory bydło pospądzáne/ Wolnym krokiem ná brzegi idzie roskazáne. OvOtwWPrzem 99. Owiec y bierek trzody nie zmierzone okiem Razem pasły, razem szły, ale wolnem krokiem [...]. PotWoj 73. Wolny, wolen [...] wolnym, nieprętkim szli krokiem [...]. T III 2601-2602.

◼ Przenośnie: ◼ To gdy myślę, święte się kończyły obrzędy; Wrzeszczą kury, zebrane w kupę z różnej grzędy. Ludzie wierzą, że ich już nie uszkodzi kania, Kiedy święty Mikołaj kurczęta ogania; Ja się tobie nie wedle prostego zwyczaju Oddaję: broń od diabła, święty Mikołaju, Niechaj do nieba twymi usiłuję kroki. Są od owiec pasterze, a od kurcząt kwoki. PotFrasz1Kuk II 167.

a) »miara długości zróżnicowana regionalnie i czasowo równa pięciu stopom«: Ponieważ stáie Geometryczne ma krokow 125: á káżdy krok stop 5. záczym stop 625. Stáie ráchuie. SolGeom II 145. Krok, liczy w sobie stop 5. [...] Staie, liczy krokow 125. á stop 625. á łokci 416. BystrzInfRóżn Z. Mila, pospoliciey iáka iest Włoska liczy stai 8. á krokow 1000. BystrzInfRóżn Zv.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ krok geometryczny: Mila Z Łacińskiego Milliare według pierwszey swoiey sygnifikácyi iest wymiar długości drogi ná krokow Geometrycznych mille to iest 1000. A stai Geometrycznych 8. Jákiey miary zwyczaine są mile Włoskie y Angielskie. BystrzInfRóżn Z2. Záczym podrożnemu ná iednę godzinę przypada uiść krokow Geometrycznych 3000: to iest krokow zwyczainych 6000. Gdyż krok Geometryczny zábiera zwyczaine dwa kroki. BystrzInfRóżn Z2v. ▲ kwadratowy krok: IAko długośći Geometrowie mierzą miárámi długimi: stopámi, laskámi, sznurámi, etc: Ták Polá Figur, ábo pláce, mierzáć powinni kwádratámi wiádomey iákiey miáry, iáko kwáratową stopą, kwádratowym krokiem, kwádratową laską, kwádratowym sznurem: to iest kwádratem, ktorego śćianá, iest stopá, krok, laska ábo sznur. SolGeom II 75.

2. »działanie; czyn«: O Boże! o iakże niedościgłe są mądrości twoiey kroki i ułożenia, nie nam tylko prywatnie żyiącym ginąć trzeba nie nam; gineli ludzie przed nami, i po nas ginąć będą, zginie i świat na ostatek, ale twoie nigdy nie przeminą słowa: [...]. KryszStat 71.

3. »część ciała między udami, krocze«: Tákże Rány y dźiury w kroku z zápsowánia z fránce/ przerzeczony Sok z Zánklu źiela goi: ták płći męskiey/ iáko białogłowskiey/ nim wymywáiąc: ábo fláytuszku w nim maczáiąc/ á kłádąc. SyrZiel 249. Szczęśliwe ciało i członek szczęśliwy, Który tej nimfy ręką będziesz żywy. Bogdaj cię długo, fortunnie wskrzeszała, A to, co w ręku, to i w kroku miała. MorszHSumBar I 271. A ziele też na wdzięczność wszelką się zdobywa I krasy im przydaje, i piersi nadziewa Wesołymi kwiatkami, i która z nim zadrze, Wnet jej nową ozdobą wypełni zanadrze. Przy tym wszytkie białej płci przypadki, jakoby Bela albo dobruchna, leczy i choroby: Bo która ma świerzbiączkę i w kroku morzenie, Prędko ją ziela tego uleczy nasienie; [...]. MorszAUtwKuk 48.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Więcey się chłop tego boi/ co bespiecznie w kroku stoi. RysProv I4v.