Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1628

Formy: bezok. służyć; ~ cz. ter. lp 1. os. służę; 2. os. służysz; 3. os. służy; ~ cz. prze. lp m 3. os. służył; n 3. os. służyło; lm mos 3. os. służyli; ~ im. wsp. służąc

Znaczenia:

1. »pełnić służbę wojskową«: Kazano mu zaraz z Woyska iechac y niepowiedac się nigdy ze był kiedy Słuzył w dywizyiey Czarnieckiego. PasPam 92. Po wiedali że to był znaczny Litwin Szemet nieiaki Paniątko Ociec się na niego gniewał y Z woląntarzami słuzył. PasPam 157. O iego Sarzy powiedam ze służy z Woiewodą Ruskim tam go wolno szukac kto chce. PasPam 183.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ pod (czyjąś) chorągwią//chorągwiami służyć »być w wojsku pod czyimś dowództwem«: Zemną pod tą ze Chorągwią Pana kasztelana Lubelskiego słuzyli Pan Olszowski Iąn y Pan Ięd[r]zey Zaręba. PasPam 114v. Miał kilku Siostrzęncow Rodzonych w Podlaszu ktorzy pod roznemi Chorągwiami w Woysku naszym słuzyli. PasPam 181v. ◆ wojnę służyć »pełnić służbę wojskową podczas wojny«: Nie to iest Fundament dawno woynę Słuzyć długo Zołnierzęm bydz. Ale często się bic. PasPam 147.

2. »być do czyjej dyspozycji, na czyje usługi; być przydatnym«: Na to zas nagie Sypianie powiedaią że ma dosyć za swe koszula y inszy ubior, co mi Słuzy przez dzien y okrywa mię. PasPam 55v. Zaraz poszli na garugę. Bo im iuz wiatr niesłuzył tak y nie był spokoyny nazad powracaiącym. PasPam 69v. Slepa Fortuna [...] nie uwaza kto mocnieyszy ale temu Słuzy do Czyiey Niewinnosci Bog ią wSekąndzie Ordynuie. PasPam 192v. Sąm WMMPan podobno tak czynisz że kiedy Sługę przyimuiesz sąm z nim wręcz mowisz y opowiadasz mu przyszłey iego usługi powinnisci y kondycyie zeby wiedział iako Panu służyć. PasPam 223v. Rzecze Pan Adam Sieklicki niech idzie moy Wilczopolski z konięm mi słuzy przykazę mu że by go nie załował. PasPam 238v. Ci przyiaciele ktorym ty Słuzysz w iakiey okazyiey prawda że się oni za te twoię usługę odsługować ofiaruią ale prędko tego zapomnią. PasPam 249v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ ojczyźnie służyć »wypełniać obowiązki publiczne«: Zegnaią wszystkich krewnych y swoię pozostałą Prosperitatem zycząc aby [...] oyczyznie Słuząc dni wieku swego prowadzili. PasPam 87.

3. »być sługą,pracować gdzie za wynagrodzeniem«: Nigdy się nie rosmiał bo Słudzy powiedali co mu po kilka nascie lat Słuzyli ze go nigdy smieiącego niewidzieli. PasPam 83. Iezeli tez Io MSC człowiek iest młody to moze bydz że przed tym Słuzył komus za Szypra Pięnkę klepkę y Wanczos do Rygi woził. PasPam 171v. Ia tu Słuzę Gdanskiem zyię. PasPam 263v.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● (war.) Zaden niemoże dwiemá Pánom służyć/ Abo iednemu zechce się przysłużyć: Abo drugiego schowa nienawiści/ z obudwu rázem trudno wziąć korzyści. TwarKPoch G3v. Zaden sługá nie może dwiemá pánom służyć/ gdyż álbo jednego będzie miał w nienawiści/ á drugiego będzie miłował; álbo się jednego trzymáć będzie/ á drugim pogárdzi. Nie możecie Bogu służyć i mámmonie. BG Łk 16, 13. Powiedzieli [mieszczanie] że Niemoze nikt dwiema Panom Służyc mąmy tez teraz swoich Panow ktorym się wysługuiemy. A Stał tam Litwy Pułk. PasPam 166v.

4. »posługiwać komu, pomagać przy jakiejś czynności«: Powieczerzey poszedł w tanieć Szęmbek Zelecki mowi do mnie podzwa mu Słuzyć. Odpowięm dobrze Tancuięmy tedy.(tu:dotrzymywać komu towarzystwa) PasPam 229.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ służyć do mszej »być ministrantem przy mszy«: Klęknąłęm Xiędzu Piekarskiemu słuzyc do Mszey. PasPam 61.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ służyć Baalom / Baal / Baalim:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Pięniędzmi bogactwy mądry władnié/ głupi iem służy. KnAd 837.