Słownik XVII wieku

Słowniki:
SStp (syty), SXVI (syty; korpus), Kn (syty, syt), T (syty, syt), L (syty, syt; XVI-XVIII), SWil (syty, syt), SW (syty, syt), SJP (syty, syt) notują

Formy: st. równy lp M. m syty; ż syta; D. m sytego; n sytego; C. m sytemu; B. ż sytą; N. m sytym; ż sytą; lm M. mos syci; nmos syte; B. nmos syte; N. sytymi; ~ st. wyższy lm M. nmos sytsze; ~ odmiana niezłożona lp M. m syt; D. m albo n syta

Znaczenia:

1. »najedzony«: [...] nikogo i o promocją nie prosiłem: kto syt, nie godzi mu się więcej jeść. WolPolFil 597. [Lew] Łup swoy, nie doiadłszy go, będąc iuż syty, żeby inne nie iadły Zwierzęta, iakimsi chuchnącym [!] zaraża dechem y wonią, Teste Aeliano. ChmielAteny1755 I 477. [Tygrys] Gdy iest głodny, dziwney iest rączości i prędkości, á syty powolny. ChmielAteny1755 I 488. [...] ieden Murzyn bieży na iednym [wielbłądzie] pięć dni, drugi na drugim pięć dni, trzeci na trzecim pięć dni, y znowu się powracaią tymże sposobem Kuryerowie, sami Daktylami w drodze posileni z sobą ie maiąc, alias by w Pustey Arábii z głodu pomarli, a WIELBŁĄDY syte są, w domu na pięć dni naiadłszy się, Teste Duce Radziwilio. ChmielAteny1755 I 586. Syty, syt. 1) gefättiget, fatt. [...] rassasié, assouvi, repu [...] sytem teraz. T III 2228.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● (war.) Cáły báran (ábo cáła kozá) i wilk syt niéch będzié. KnAd 55. Dać [ma lekarz] receptę z Galena, ty mu z Miechowity I tak będzie i baran cały i wilk syty. ZbierDrużWir I I, 34. ● (war.) I wilk syt/ y owce cáłe. RysProv 28. [...] to pomiarkowanie Z taką Vwagą ma bydz aby y Wilk syt był I owca takze cała. Aby y zołnierz miał swoie substantią y poddany wzaiem Przy obronie ochrone y tak bedzie dobrze. OpalKSat 113v. [Dawid] Wesoły w duchu, że tak sztuka się udała, Wilk syt, owca do domu powrociła cała. DrużZbiór 68. ● (war.) Cáły báran (ábo cáła kozá) i wilk syt niéch będzié. KnAd 55. Podatkow y płace woiskowey rationes trzeba uwazyc iakoby ze lzem ubogich bydz mogły, y aby był y Wilk syt y koza cala. OpalKListy 527. ● Cáły báran a wilk syt záraz być nié może. KnAd 55. ● Węchem wilk syt nié będzié/ nié tyié. KnAd 1221. ● Łaską syt sługa nié będzié. KnAd 428. ● Ná gładką Zonę pátrząc syt nie będziesz. RysProv 62. ● Máło iada. Wiátrem syt. KnAd 473.

◼ Przenośnie: ◼ Strawne to iest słowo Boże [...] nie z cielesney massy ugniecionych rogálow [...] ále [...] z niebá wysypanego ziárná/ ktorym sami Anielscy Duchowie sytymi są. BujnDroga 172.

2. »o ludziach: otyły, o zwierzętach: tłusty«: [...] záś sytego y pełnego ciáłá ludziom [...] bespiecznie iey [ciemierzycy] dać może czwierć łotá w winie [...] álbo w śliwczaney polewce. SyrZiel 1465. Ciélisty/ siłá ciáłá máiący/ mięsisty/ Carnosus, carnosissimus [...] Ita boues corpore curatiores erunt. Syte/ tłuste [...]. Kn 80. Widzisz konia białego [...] Boki syte, krzyż płaski, a przed siercią jasną Nie farby, lecz najbielsze śniegi w oczach gasną [...]. PotPoczKuk III 406.

3. »o roślinach: dorodny«: [Skorzonera] Kwiátu [...] práwie żołtégo/ sytégo ábo pełnégo. SyrZiel 1240. [Rośliny] w iedney stronie są [...] sytsze/ vdátnieysze/ w drugiey mnieysze/ nikczemnieysze/ sczupłe y ná pozor podłe [...]. SyrZiel 1288.

4. »taki, który zaspokaja głód«: A znać, że wiele i przez grobów wszędzie Trupów na placu przewalać się będzie I pewnie sytym staną ptakom żerem Za to, iż kiedy pogardzili mirem. BorzNaw 117. Ci wskorzane Samarry; drudzy w wozy prozne Figi, cukry y syte znaszaią Cybeby Migdały y Rozynki [...]. PotWoj 201.

◼ Przenośnie: ◼ Tu Szláchcic co się Rzeką pieczętował leży [...] Obrocieł gdzie ią dotąd, Swiat y Ciáło niosą, Obrocieł w Niebo Wiary Chrześciáńskiey fossą, Ktorą Pan IEZVS w cięszkiey Ciałá z duszą nuży, Dla zbáwienia ná świecie, wiernych swoich druży. Kędy mu ná duchowny chleb w świętym Kościele Ołtarzowym kámieniem, sytą mąkę, miele. PotPocz 82. ◼ Zginąłem wász Wándálin/ ktorym wszerz gránice Po morze Adryáckie od zmárzłego zdobił/ Wam sliczne Oreády z Nimphámi sposobił/ Ze was sytą żyznością choynie bogáciły/ W dostátku wszystko miánym niezwalczonych czciły. JurkWan A2.

5. »taki, który już zaspokoił jakieś swoje potrzeby lub pragnienia«: I to Rynald uprosił ze [król] imo się puscił Swą obrazę i wszytko Dalindzie odpuscił Ktora ze szlub taiemny była uczyniła, Syta swiata do Boga mysli obrociła [...]. ArKochOrl 55. Kto weyźrzy ná sámę Anglią/ á wspomni sobie onę okrutnicę [...] nie iednego obaczy niewinnego á on ginie: ginie/ iż się tak podobáło łotryniey oney/ ktora nigdy syta nie byłá krwią świętych Bożych. BirkNiedz 14. Násycony/ syt. [...] Satur omnium rerum [...]. Kn 479. Jam już był dobrze cudzych krajów syty I w domu każdy gościniec mnie bity, A przecię kiedy pański rozkaz tęgi Nastąpi, muszę znowu do włóczęgi. MorszAUtwKuk 49. Lepiey żeby asz gdzie za Alcydowe Słupy precz posła [!] na Kraie Swiatowe, Tacy, co skarbow z woięn nie są syci [...]. OblJasGór 148. Po siedmletnich burdách Woyny/ kiedy Stánowić pokoi miał Sármatá z Szwedy/ Oboie strony y syte krwie y boiu Chciáły pokoiu. KochProżnLir 127. Syty, syt [...] 2) fig. satt, überdrüssig einer Sache [...] fig. soul, assouvi de qu.ch. [...] syt marności świeckiey. T III 2228.

Znaczenia niepewne:

1 i 5: Do Zołnierzá w Zakonie będącego, Herbu LIS [...] Lisem się pieczętuiąc, znáć że iuż syt myszy, Obłowu tego świátá, kiedy się pomniszy. PotPocz 109.

Słowniki:
SXVI (korpus), Kn, T, SWil, SW notują
SStp, L, SJP nie notują

Formy: lp M. syt; D. sytu

Znaczenia:

»uczucie zaspokojenia głodu albo innych potrzeb lub pragnień«: Násycenie/ syt/ sytość/ dosyt. Satietas cibi, vitae [...] Satias [...] Ad satiatem: cum satiate: fessius satiate videndi [...] Saturitas [...] In expletione naturae summi boni finem consistere [...] Saties [...]. Kn 479. Syt/ sytość. v. Násycęnie [...]. Kn 1094. syt, nasycenie Erfättigung. assouvissement. rassasiement. T III 2227.

Słowniki:
Kn (syt), T (syt), L (syta; XVI-XVII), SWil (syta), SW (syta), SJP (syta) notują
SStp, SXVI nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1612-1614

Formy: lp M. m syt; ż syta; D. ż syty; B. ż sytę; N. ż sytą; Ms. m albo ż sycie

Znaczenia:

1. »roztwór wodny miodu, z którego otrzymuje się miód pitny; brzeczka«: [Omylnik] Mocz nád przyrodzenie zátrzymány lekko wywodzi/ w pitym miedzie/ álbo w sycie wárząc/ á pijąc. SyrZiel 48. [Dzięcielina] bywa z Rozynkámi wárzona/ ábo w miodowey brzeczce ktorą sytą zowiemy [...]. SyrZiel 501. ...záczyń ciásto, wynieś go do piwnice niech będzie przez kilká dni, choćby tydzień, potym rob pierniki, zynguy sytą miodową, wsadzay do piecá po chlebie. CompMed 672. Koło miodu pitego potrzeba wiedzieć iak chodzić [...]. Sytę poty warzyć w kotle, przy ustawicznym szumowaniu, poki szyna żelaza iak ogień rozpalona w nim umoczona nic nie zgasnie według Tylkowskiego, y experyencyi. ChmielAteny III 425.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ syt miodowy, syta miodowa (sz. zm.): Ale potrzebá/ żeby było dawáne [euforbium] z Bdelium/ z Trágacantem/ z Mástyką/ z Nárdusem Indyiskim/ Sytą miodową popiiáiąc/ álbo Migałową [!] polewką. SyrZiel 208. Vszom záwrzedziáłym/ ropistym/ zágniłym/ y smrodliwym/ iest vżyteczna [żywica z pewnego drzewa rosnącego w Persji]/ w sycie miodowej rospuściwszy ią/ á knotek z fláytuchu vkręciwszy obmoczyć/ y w vszy kłáść. SyrZiel 224. Soku z korzenia Kopru Włoskiego, z pitym miodem, ábo z miodową sytą, káżdego dniá poránu y ná noc dáiąc, po dwu łotu ná raz, toż czyni. SyrZiel 382. Gruczoły twárde/ á boleiące otwiera/ Kopru Włoskiego miáłko vtártego proch w miodowey sycie ábo w pitym miedzie wárzony/ á potym z wieprzowym smalcem vmieszány y przykłádány. SyrZiel 391. Syt miodowy/ [...] vide Miod pity. Kn 1094. Kąpieli w tey gorączce tákże są bárdzo pożyteczne, osobliwie z mleká, kogo stáć ná to, tákże z syty miodowey, y z wody z mlekiem zmieszáney [...]. PromMed 18. Aby się ospa prędko ná wierzch wydałá. Zażywáią ná to ludzie Rzepnego nasienia mocząc ie w piwie lub w sycie miodowey, lecz to dość słábe lekarstwo. PromMed 104. syt miodowy, miod. Meth. de l'hidromel. T III 2227. Sposob robienia syty miodowey ktorá się názywa Hydromel. Wezmi Wody czystey funtow dwanaście, Miodu prasnego funt [...]. VadeMed 182.

2. »roztwór wodny miodu dawany pszczołom na pokarm«: [...] tedy pczoły ná onę sytę padszy, wychędożą wszytko plugástwo, sytę, y iésli tám sobie co pożytecznego znaydą, po swych vlách rozniosą [...]. OstrorNauka A4. A tá sytá do tákiego zákrapiánia ma bydz vboga, żeby pięć części było wody, á tylko szosta miodu. OstrorNauka A4.